Campo de batalla de Buruntza (Andoain)

Hola compañeiros.

El otro día me di una vuelta por el monte Buruntza (Andoain), dondo hubo jaleo a finales de Agosto del 36. A pesar de que hice un paseito muy superficial, me pareció ver restos bastante evidentes cuyas fotografías pongo a continuación.

El texto está en vasco y algunos no lo entenderán, pero en fin... (en Frenor me daba no se qué, por lo de que era todo el frente norte, pero como ahora somos Frentes de Euzcadi Chistulari... y además que no me apetece un carajo traducirlo, qué leches; si alguien tiene curiosidad especial por alguna foto que pregunte y ya le digo lo que pone).

**************

Lehengunian Buruntzako guduzelaira ostera bizkorra egin najuan, Andoaiñera bidai bat aprobetxauta. Hiru ordu baiño ez najittuan arren, ez neban asko saiatu bihar izan bertan izandako burruka latzen arrastuak topatzeko: hobeto esanda eurak topau ninduen ni.


Argazkiak.org | Posiziñuak 360823 © cc-by-sa: txikillana

1936ko Agorrilla. Estatu kolpia gertatu danetik ondiok hillabete pasau ez bada be, altxatutakuak ondiok ez dabe estatuan agintia lortu. Errepublikiari fidel jarraittu daben militarrak eta herri miliziak Araba eta Naparruatik datozen golpistei aurre egitten dihardue. Frantziako mugarako pausua babesteko, gotor-lerro doblia osatu dabe Irun inguruan eta momentuz golpisten erasuei eusten dihardue ahalegin haundixakin. Bidasoatik aurrera egin ezinda, golpistak pausua Hegoaldetik inguratzeko maniobria hasi dabe: Tolosa eta Andoain okupatuta dagoz onezkero, eta errepublikazaliak Oria ibarrian behera erretiratu dira Santiagomendi, Oriamendi, Santa Barbara eta Buruntzako gotorlekuetara.


Argazkiak.org | Buruntzako tontorretik © cc-by-sa: txikillana

Agorrillan 23ª. Irungo burruka gogorrak gertatzen diharduen bittartian, golpistak Buruntza eraso dabe Donostiarutz pasau ahal izateko. Derrepente basarriraiñok heldu diran arren, errepublikazalien erantzun bortitzak atzerarazi egin dittu.


Argazkiak.org | Buruntzatik Derrepente © cc-by-sa: txikillana

Erasuak Agorrillan 24, 25, 26, 27 eta 28an errepikatu dira, baiña golpistak ezin izan dabe Buruntza mendiko posiziñuen erresistentzixia gaindittu. Azken eguneko burrukia, 28kua, guztietatik gogorrena izan da. Azkenian, Agorrillan 28xan golpistak mendixa hartzia lortzen dabe. Zazpi egun izan dira eten bako burrukan, eta 80 lagun hil dira euren aldetik; errepublikazalien partetik, iñork ez daki.


Argazkiak.org | Andoaindik, Buruntza © cc-by-sa: txikillana

Anen "euscalguincha" billera bat aprobetxauta, Buruntzako guduzelaixa ezagutzera juan naiz. Nere ikerketa eremu normaletik kanpo badago be, hiru ordu nittuan eta leku desbardiñak ezagutzeko gogua. Platano bi eta umia motxilan sartu, eta hantxe juan gara en alegre biribilketa, 6 egunian zihar mantendutako burrukiak arrastoren bat lagako zebalakuan eta zeozer topatzeko konfiantzan.

Lehelengo, arazuak: Buruntzan kantera haundixak dagoz, eta gaiñera errepide haundi baten obrak. Hegoaldetik hurreratzeko bidiak korapillotsuak dira, eta jentiak esandakuari jaramon eginda, umiakin juateko arriskutsuak. Derrepente basarrixa kokatziakin konformau naiz –lehelengo egunian bertara allegau ziran golpistak eta ezin pasau, errepublikazalien erantzun gogorrakin- eta gero Azkorteko ermittaraiñok hurreratu dot kotxia, “retaguardiara” alaegixa.


Argazkiak.org | Azkorte © cc-by-sa: txikillana

Erdi alturan, bide babestu itxurako bat topau dot, zuzenian gangarrerako ramal batekin. Egixa esan, delimitaziño zangia be izan zeikian... Gangarrera helduta, gorutz hasi naiz eta bidian zati haundi baten ez dot ezer ikusi. Tira, ezer topatzen ez badot be, mendi barri bat ezagutuko juagu.


Argazkiak.org | Bide babestu posiblia © cc-by-sa: txikillana

Aldapara haundixenak pasau dittudaz, trepada barregarri batzukin (Niko behintzat, barrezka zoian dinbili-danbala bizkarrian). Goiko atx batzutara helduta, leku bat ikusi dot atzian zelatari postu bana ipintzeko morokua, Andoain eta Naparruara begira.


Argazkiak.org | Parapeto natural posiblia © cc-by-sa: txikillana

Pizkat aurrerago, beste halako bat topau dotenian ¡eureka! atzeko partian trintxera moroko zanga batzu ikusi dittudaz. Hala begittandu jataz behintzat; ez naiz sartu ondo miatzera, ez nenguan-eta hesi altua salto eta otatzan arakatzeko moduan.


Argazkiak.org | 2º parapeto atzeko trintxerak © cc-by-sa: txikillana

Tontorreraiñoko aldapara leuna animo gehixagogaz igotzen, arrasto argixaguak agertu dira: atxen artian pikatxoiz zabaldutako almenak, tiradore postu morokuak...


Argazkiak.org | 1 almenia © cc-by-sa: txikillana


Argazkiak.org | Almenia 2 © cc-by-sa: txikillana

Kontrapendientian bide babestu luze bat izan leikena, tarteka errefujixo zuluekin. Mereziko leuke hau ondo begiratzia: bidia amildegixan ertzian dago, babesteko leku gitxikin, eta terrenua kontuan hartuta -kareharrixa- ez litzake arrarua izango haitzulo natural edo artifizialak egotia.


Argazkiak.org | Bide babestua 2 © cc-by-sa: txikillana

Denporaz estu nenbixan, eta kurutzera heldu naizenian, konfirmaziñua: Erlaitz eta Morkaikokuen traza berekua, hamabost bat metrotako hormigoizko kurutze haundixa, marmolezko plakia hautsittako baten arrastuak, graffiti anarkistia... Ez dot iñon honen erreferentziarik irakorri, baiña duda barik hau be bertan hildako golpisten aldeko monumentua da.


Argazkiak.org | Buruntzako kurutzia © cc-by-sa: txikillana

Allegau da alde egitteko ordua. Ez dakat denporarik gehixago begiratzeko, eta ba noia behera. Halan be, mobidutako lur eremu batetik pasatzen nagoala, lurrera begiratzia okurridu jata, eta azken sorpresia: fusil kaskillua, "RS 1935" letraduna. Bost segundotako billaketan hau topau badot, ¿zer ez da agertuko ondo begiratu ezkeriok? Normala bestalde, sei egunez luzatu zan bertako burrukia eta gero golpisten artillerixa postua egon zan hamen.


Argazkiak.org | 36ko fusil kaskillua © cc-by-sa: txikillana

Ba dago hamen entretenimendu nahikua: trintxera-fortifikaziñuak ondo miatu (granadekin kontuz), krokisa marraztu, burruka honen zehaztasunak dakixan jentia entrebistau (nun zeguazen tropak, artillerixia, kuartelak... zeintzuk batalloiak, milizianuak, gudarixak...). Bihar politta Andoain inguruko zaliendako. Ni neu ez dot uste bueltauko naizenik, baiña gaur behintzat goize politta pasau dot umiakin.


Argazkiak.org | Ekipua © cc-by-sa: txikillana

Nik euskeraz dakit, baina bakarrik batuaz... batzuetan zaila izan zait esaten duzuna ulertzea baina esforzuarekin guztia ulertu dut.
***
Para los que no sepan euskera, primero cuenta como fue la batalla de Agosto del 36, un poco más de historia y después la visita y demás. Vamos, las fotos ilustran casi todo lo que cuenta.
***
¿Entrevistas a la gente? Eso que yo sepa es un currazo... te acompaño yo con mi grabadora de periodista, mi chamarra tipo periodista y mi impecable profesionalidad, y puedo hasta parecer un periodista!! Ojalá llegue el día...
Bueno, pero has hecho algo bien interesante, y además difícil de investigar, porque así como se ven esas trincheras hasta que no metes el pie no sabes ni que existen. Y habiendo balas tiradas en el suelo sin más, no se yo...

Aupa que tal?
No consigo ver las fotos y la verdad es que estoy interesado porque estube por alli el año pasado y no vi nada,que tengo que hacer?Pasame sino el enlaze y lo busco por otro lado.
saludos
alluitz

como que no consigues ver las fotos? si estan publicadas en el propio mensaje...

A mi no me da la opcion de verlas,no me podrias pasar el enlaze ?
saludos
alluitz

Pues las fotos las tengo cargadas en este otro sitio. Mira a ver:
http://www.argazkiak.org/txikillana/tag/buruntza/